نظرسنجی های انتخاباتی: ساختگی یا واقعی؟

با نزدیک شدن زمان انتخابات، نظرسنجی های مختلف از پیش افتادن یک نامزد حکایت می کند، ولی این نامزد معمولا دیدگاه هایش همسو با موسسه برگزارکننده نظرسنجی است.

برخلاف کشورهایی مثل آمریکا که موسسات نظرسنجی عموما مستقل و خصوصی هستند، در ایران عمده این موسسات دولتی و یا وابسته به دولت هستند. در طول سالها تنها چند موسسه کوچک خصوصی در این زمینه فعال بوده اند.

موسسه پژوهشی "آینده" از جمله این موسسات بود. این موسسه بدلیل انجام و انتشار نتایج نظرسنجی که به همراه دو موسسه دیگر درباره میزان علاقه مردم ایران به مذاکره بین ایران و آمریکا انجام داده بود، در سال ۱۳۸۱ با سرنوشت ناخوشایندی روبرو شد.

عباس عبدی از جمله اعضای هیات مدیره این موسسه بدلیل این نظرسنجی به همراه دیگر مدیران بازداشت شد و مدتی را در زندان گذراند.

آقای عبدی می گوید: "در ایران نهاد نظرسنجی مستقل نداریم و موسسات فعلی نظرسنجی، عموما با بودجه دولتی کار می کنند و همین عدم استقلال این موسسات، بر نحوه نظرسنجی هایی که انجام می دهند، تاثیر می گذارد."

به گفته این فعال سیاسی معمولا نتایج نظرسنجی هایی هم که از سوی این موسسات صورت می گیرد، منتشر نمی شود.

بی اعتمادی

یکی از مشکلات اساسی که هم اکنون درباره نتایج نظرسنجی ها مطرح است، مشکل "بی اعتمادی" است و این بی اعتمادی به خصوص در مورد نتایج نظرسنجی هایی که در آستانه انتخابات انجام می گیرد، مشخص تر است.

محمد علی ابطحی از مشاوران مهدی کروبی، معتقد است بسیاری از این نظرسنجی ها غالبا براساس روش های علمی نسبتا پذیرفته شده ،صورت می گیرد . اما در عین حال تاکید می کند به دلیل آن که مردم ایران تمایلی به صریح حرف نزدن از خود نشان نمی دهند و به عبارت دیگر نظراتشان را صریح بیان می کنند. در نتیجه این مسئله می تواند بر نتایج نظرسنجی ها تاثیر گذار باشد.

کارشناسان حوزه اجتماعی هم درستی و قابل اعتماد بودن نظرسنجی ها را تابع عوامل مختلفی می دانند. از نظر این افراد، شرکت کنندگان در نظرسنجی هم عاملی تعیین کننده در میزان قابل اعتماد بودن نتایج نظرسنجی ها هستند.

سعید مدنی، پژوهشگر اجتماعی، معتقد است هر چقدربه لحاظ شرایط سیاسی و اجتماعی پاسخ دهندگان احساس امنیت کنند، پاسخ هایی دقیق تر می دهند. به گفته این پژوهشگر اجتماعی این عامل که در ایران همیشه وجودداشته، به عنوان یک ضریب خطا مطرح بوده است.

بدون تردید نقش موسسات و سازمان هایی که برگزار کننده نظرسنجی هستند، درشکل گیری روند نظرسنجی و در نهایت در میزان صحت نتایج به ویژه در آستانه انتخابات مهم است.

به گفته سعید مدنی، شیوه های بکارگیری در اجرای نظرسنجی ها می تواند در میزان صحت و درستی نتایج، نقش مهمی داشته باشد.

این پژوهشگر اجتماعی می گوید: "کسانی که نظرسنجی ها را انجام می دهند، ممکن است تحت تاثیر عوامل روش شناختی قرار بگیرند. مثلا ممکن است جمعیت نمونه ای که توسط موسسات نظرسنجی مورد استفاده قرار می گیرد، معرف جمعیت کل کشور یا معرف جمعیت جامعه آماری نباشد. مثلا نظرسنجی که در تهران انجام شده به کل کشور و یا نظرسنجی انجام شده در شهرها به روستاها تعمیم داده می شود که این خطای بزرگی است."

ناهماهنگی با واقعیت

بسیاری از کارشناسان بر این برباورند که نتایج نظرسنجی های انجام شده در آستانه انتخابات از آنجایی که در بسیاری موارد با نتایج بدست آمده در انتخابات هماهنگی ندارد، بنابراین نمی توان به این نظرسنجی ها اعتماد کرد.

عباس عبدی، فعال سیاسی، معتقد است نباید تصور کرد نتیجه ای که در شرایط فعلی از نظرسنجی ها بدست آمده، همین نتیجه هم در روز انتخابات بدست بیاید.

محمد علی ابطحی با اشاره به نتایج بدست آمده در انتخابات گذشته می گوید: "درانتخابات دوره گذشته ، کمترین آرای نظرسنجی مربوط به آقای احمدی نژاد و آقای کروبی بود، که این دو بعد از شمارش آرا در حد بسیار بالایی رای آوردند."

بنابریان از نظر آقای ابطحی در مواردی از بعضی از نظرسنجی ها نمی توان جواب درستی گرفت. همچنین نتایج بعضی از نظرسنجی ها مورد سواستفاده رقبای سیاسی قرار می گیرد.

عامل دیگری که می تواند بر صحت نظرسنجی ها تاثیر داشته باشد، زمان انجام نظرسنجی ها است. هر چقدر این نظرسنجی ها به زمان برگزاری انتخابات نزدیکتر باشد، پاسخ دهنده ها با آگاهی بیشتری نظر می دهند.

این در حالی است که به گفته برخی از کارشناسان، نتایج بدست آمده از نظرسنجی های انجام شده در آستانه انتخابات سمت و سوی فعالیت های نامزدها و ستادهای انتخاباتی را تحت تاثیر قرار می دهد.

به گفته سعید مدنی، نتایج اعلام شده معمولا برای جنگ روانی بین نامزدها مورد استفاده قرار می گیرد. به این معنا که این نتایج یا منجر به منفعل شدن نامزدها شده یا باعث می شود که آنها اقداماتی را برای تغییر این نظرسنجی ها انجام دهند.

بهر حال افکار عمومی نقشی مهم در تحولات اجتماعی و شکل گیری جامعه دارد . بنابراین سنجش افکار عمومی از طریق نظرسنجی ها از یک سو و اجرای درست و انتشار آزادانه نتایج نظرسنجی ها می تواند نقشی مهم در اطلاع و آگاهی مردم به ویژه در دوران های سرنوشت ساز نظیر انتخابات داشته باشد.